Հայ միջնադարյան մատենագրության մեջ իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում դեռևս հինգերորդ դարից' գրերի գյուտից հետո թարգմանված երկերը: Հունարենից և ասորերենից կատարված բազմազան թարգմանությունները մեծապես նպաստեցին հայ ինքնուրույն մատենագրության զարգացմանը: Թարգմանված աստվածաբանական, փիլիսոփայական երկերի շնորհիվ նաև Հայ եկեղեցին կարողացավ ունենալ ուրույն դավանաբանական համակարգ' դիմակայելով դարերի ընթացքում սպառնացող մշակութային-քաղաքական մարտահրավերներին: Թարգմանությունների ուսումնասիրությունը կարող է լույս սփռել բազում մութ ու անհասկանալի հարցերի վրա: Թարգմանությունները հաճախ հանդիսանում են կորած բնագրերի միակ վկայությունը: Այդ բնագրերի շարքում աստվածաբանական-դավանաբանական տեսանկյունից չափազանց կարևոր են չորրորդ դարի հեղինակ խորհրդապաշտ, փիլիոսոփա, վանական, աստվածաբան Եվագր Պոնտացու ստեղծագործությունները: Նրա գրական ժառանգությունը թարգմանվել և մեծ տարածում է ունեցել սկսած հինգերորդ դարից: Երևանի Մաշտոցի Մատենադարանում, Վենետիկի և Վիեննայի Մխիթարյան միաբանության, Երուսաղեմի Սրբոց Հակոբեանց վանքի ձեռագրատներում պահպանվել են բազմաթիվ գրչագրեր, որոնցում զետեղված են Եվագր Պոնտացու աշխատությունների հայերեն թարգմանությունները և մեկնությունները: Միջնադարյան Հայաստանում Եվագր Պոնտացու մատենագրության լայնորեն տարածում ունենալը պայմանավորված է երկու հիմնական հանգամանքով: Նախևառաջ Եվագր Պոնտացու ճգնակեցական վարդապետությունն օգտագործվել է վանականների շրջանում: Նրա երկերում զետեղված են խրատներ և հորդորներ' վանական կյանքի կազմակերպման համար: Հատկանշական է այն փաստը, որ Եվագր Պոնտացու երկերն ընդգրկված են եղել միջնադարյան Հայաստանի վարդապետարաններում ուսուցանվող երկերի շարքում: Այս մասին վկայում է Հովհաննես Սարկավագի կազմած «Կարգադրութիւնք գրոց սրբոց»-ը, որը որոշ խմբագրությամբ մեզ է հասել Մխիթար Այրիվանեցու շնորհիվ, ըստ որում, Եվագր Պոնտացու երկերը զետեղված են «նուրբ գրեանց» ցանկերում: Եվագր Պոնտացու երկերի մեծ տարածումը պայմանավորող երկրորդ հանգամանքը նրա գործերի նախաքաղքեդոնական շրջանին պատկանելն է: Армянские переводы с греческого и сирийского, осуществленные в 5 в., вскоре после создания алфавита, сыграли огромную роль для развития средневековой армянской литературы. Среди этих переводов первоочередное место занимали произведения, призванные укрепить догматику армянской церкви и способствующие формированию армянской богословской мысли. В числе этих сочинений важное место занимает литературное наследие богослова, философа- мистика и монаха 4 в. Евагрия Понтийкого. В собраниях Института древних рукописей им. Месропа Маштоца - в Матенадаране, в хранилищах рукописей венецианских и венских мхитаристов, в матенадаране арм. монастыря Св. Иакова в Иерусалиме, насчитывается довольно-таки большое количество дошедших до нас рукописей, включающих как армянские переводы трудов Евагрия Понтийкого, так и комментарии к ним. Творения Евагрия Понтийского имели большое распространение в Армении и многие из них являлись учебными пособиями в средневековых высших школах. Разработанные им идеи оказали существенное влияние на последующие поколения представителей средневековой армянской науки. В работе изучаются неизвестные доселе стороны воздействия трудов Евагрия Понтийского на армянских теологов, философов, педагогов и вообще армянских авторов. Целью данной диссертации является показать и исследовать вопросы, связанные с армянскими переводами произведений Евагрия Понтийского, как например проблемы датировки и авторства переводов; представить и обсудить комментарии к некоторым сочинениям Евагрия, выполненные Григором Скевраци, Киракосом Ерзнкаци и Маттеосом Джугаеци. Евагрий Понтийский был первым монахом, развившим широкую литературную деятельность, в результате чего устные доктрины монашества были преданы перу и не только четко оформлены, но и систематизированы. В его работах обсуждаются вопросы, касающиеся монашества, греховных помыслов и христианской добродетели, умственной молитвы, богопознания и др. Эти идеи использовались в средневековых армянских монастырях для правильной организации монашеской жизни и духовного назидания. Armenian translations made from the Greek and Syriac in the 5th century, very soon after the invention of the alphabet, played an important role in the development of Medieval Armenian literature. While translating, the priority was given to the writings, which were designed to strengthen dogmatics of the Armenian Church and which contributed to the development of Armenian theological mind. Among these works an important place was given to the literary heritage of Evagrius Ponticus, an author of the 4th century, a philosopher, a theologian, a monk and ascetic. Quite a big number of manuscripts, containing the Armenian translations of the oeuvres by Evagrius of Pontus and the commentaries on them reached us and are preserved at the Institute of Ancient manuscripts – Mashtots Matenadaran in Yerevan, in the libraries of Mechitarist Congregations in Venice and Vienna, in the depository of St. James Monastery in Jerusalem. The works by Evagrius have been very widespread in Armenia and many of them were the textbooks, i.e. were included in the curriculum of the Medieval Armenian high schools. The ideas and teachings developed by Evagrius Ponticus significantly influenced subsequent generations of the Medieval Armenian scholarship. By comparison of the Armenian translations of the writings by Evagrius with the other original Armenian texts, in this work, for the first time, we tried to display hitherto unknown impacts of the evagrian ideas on Armenian theologians, philosophers, educators and on authors in global. The aim of presented dissertation is to reveal and investigate the issues related to the Armenian versions of the works of Evagrius Ponticus, e.g. the date and the authorship of the translations, to present and analyze the interpretations of Evagrius's works by Grigor Meknich (Skevratsi), Kirakos Erznkatsi and Matheos Dzughaetsi.
Evagrius of Pontus was the first monk to be widely involved in literature related activities; whereby oral doctrines of monasticism were not only concretely recorded but also systematized by him. In his writings Evagrius discusses issues relating to monasticism, sinful thoughts and Christian virtues, mental prayer etc. All these ideas were used in the Armenian medieval monasteries for proper organizing of the monastic spiritual life and edification. Dissertation consists from the Introduction, four chapters, the Conclusion, the Bibliography and the Appendix. The history of the topic in question, sources and the objectives of the study, the importance and relevance of the theme are examined, justified and presented in the Introduction.